بهترین فیلم های جان فورد؛ برای عالیجناب تک چشم - مینی نت

1. خبرچین

عنوان اصلی: The informer

سال فراوری: 1935

بازیگران: ویکتور مک لاگن، هدر آنجل، پرستون فاستر

پیش از این خبرچین جان فورد در جریان فراوری نزدیک به 100 فیلم شرکت داشته که از مهم ترین آن ها می توان به اسب آهنی و چهار پسر اشاره نمود. اما با این فیلم است که فورد پیروز می گردد نخستین پیروزیت جدی خود در عرصه دنیای را بدست آورد. فیلمنامه خبرچین را دادلی نیکولز، از همکاران همیشگی فورد، از روی یکی از رمان های لیام فلاهرتی به رشته تحریر در آورده است. فیلم با تنه ای که به تنه آثار اکسپرسیونیستی می زد به نوعی راه را برای آثار نوآر دهه 40 باز کرد. خبرچین درباره مبارزات انقلابی گروه شین فین در ایرلند سال 1922 استو داستان مردی را روایت می نماید که به خاطر پول دوست خود را می فروشد. در نهایت نیز این پول ها به او وفا نمی نمایند و خود نیز به به سمت سرنوشت تلخ خود رهسپار می گردد.

فورد در این فیلم برای نخستین بار به شکل جدی دقت خود در امر فیلمسازی را به نمایش می گذارد. ارتباط هندسی بین اشیا، قرارگیری افراد در موقعیت های مختلف و استفاده از عمق میدان چندین سال پیش از همشهری کین اورسن ولز، خبرچین را در زمره یکی از مهم ترین آثار فورد قرار می دهد. از سوی دیگر فورد با ضد قهرمان فیلمش همذات پنداری نموده و حتی در سرانجام به نوعی با بخشیده شدن از سوی کارکتر مادر او را رستگار نشان می دهد. خبرچین در سال اکران خود پیروز شد عنوان بهترین کارگردانی اسکار را برای فیلمسازش به ارمغان بیاورد و او را بیش از پیش به دنیایان معرفی کند. علاوه بر آن ویکتور مک لاگن برای نقش اصلی مرد، دادلی نیکولز برای فیلمنامه و ماکس استاینر برای موسیقی متن نیز پیروز به دریافت جایزه اسکار برای این فیلم شدند.

2. دلیجان

عنوان اصلی: Stagecoach

سال فراوری: 1939

بازیگران: جان وین، کلر ترور، جان کارادین

جان وین و جان فورد از این فیلم به بعد یکی از مطرح ترین زوج های کارگردان-بازیگر را در طول تاریخ سینما تشکیل دادند. بیش از 20 فیلم درخشان حاصل این رفاقت و همکاری طولانی مدت بوده است. در دلیجان فورد گروهی از انسان های نا همگون را کنار هم به عنوان یک گروه نامتجانس برای مخاطب می سازد و در نتیجه سعی می نماید تا مفاهیم انسانی مورد نظر خود را از روابط بین آن ها استنباط کند. تک تک شخصیت های این اجتماع تصادفی برای جان فورد اهمیت دارند و هیچ گاه دوربین او آن ها را قضاوت نمی نماید.

فورد در این فیلم استفاده از عناصر طبیعی محیطی خود را به درجه ای جدید می رساند و با لانگ شات های گاه و بیگاه جغرافیای محیط را تبدیل به عاملی اساسی در پیشبرد درام و روایت می نماید. در واقع دلیجان نخستین فیلمی است که در دره مانیومنت ولی فیلمبرداری شده است؛ لوکیشنی که فورد بسیاری از آثار خود را آن جا ساخت و دلبستگی فراوانی نسبت به آن داشت. از سوی دیگر صحنه های تعقیب و گریز فیلم جزو درخشان ترین نمونه های تعقیب و گریز در تاریخ سینما به شمار می آیند. منتقدان دلیجان را در کارنامه فورد فیلمی خاص ارزیابی نموده اند از آن جهت که کهن الگو های اساسی ژانر وسترن را پایه ریزی می نماید و تاثیر فراوانی را بر فیلم های وسترن - و حتی غیر وسترن - پس از خود می گذارد.

3. آقای لینکلن جوان

عنوان اصلی: Young Mr Lincoln

سال فراوری: 1939

بازیگران: هنری فوندا، آلیس برادی، مارجوری ویور

آقای لینکلن جوان از بهترین فیلم های زندگی نامه ای تاریخ سینما به حساب می آید. در اینجا جان فورد استادانه دست روی آن دوره ای از زندگی لینکلن می گذارد که هنوز تبدیل به آبراهام لینکلن پرآوازه نشده بود؛ یعنی دوران زندگی روستایی اش. در این فیلم ما با لینکلنی عدالت خواه طرف هستیم که با وجود سن نسبتا کم به عنوان وکیلی چیره دست از عدالت دفاع می نماید. داستان اصلی حول کوشش های لینکلن برای دفاع از دو برادر در اتهام قتل می چرخد که از هر طریقی سعی می نماید تا بی گناهی آن ها را اثبات کند. نبوغ سیاسی و رفتاری لینکلن در این فیلم بهتر از هر فیلم دیگری درباره لینکلن - از جمله نسخه اسپیلبرگ - به تصویر کشیده می گردد. شوخ طبعی همیشگی فورد در سکانس دادگاه فیلم بیش از هر زمان دیگری خودش را نشان می دهد و حال و هوایی سرخوشانه به کلیت فیلم می دهد. هنری فوندا در نقش جوانی لینکلن در این فیلم بسیار خوش درخشیده است.

4. خوشه های خشم

عنوان اصلی: The Grapes Of Wrath

سال فراوری: 1940

بازیگران: هنری فوندا، جین دارول، راسل سیمسون

خوشه های خشم از بهترین آثار اقتباسی فورد به حساب می آید که فیلمنامه آن توسط ناتالی جانسون بر اساس رمان پرآوازه جان اشتاین بک نوشته شده است. فیلم ماجرای هجرت خانواده ای در اثر خشکسالی را روایت می نماید و به شیوه ای رئالیستی رنج ها، معضلات و درد های آن ها را به تصویر می کشد. فورد به شکلی حیرت انگیز پیروز شده تا رمان اشتاین بک را از آن خود کند و نه تنها فیلمش ذره ای زیر سایه رمان باقی نمی ماند، بلکه پیروز می گردد تا اثر هنری بزرگ تری را خلق کند.

خوشه های خشم را می توان کلاس درسی برای ترجمان بصری یک رمان دانست. خانواده در این فیلم به شکلی تمام قد به تصویر کشیده می گردد، تا جایی که پرسوناژ مادر این فیلم را از کامل ترین مادرها در تاریخ سینما دانسته اند. از سوی دیگر حدود دو سال پیش از فیلم وسوسه ویسکونتی و چند سال پیش از رم شهر بی دفاع روسلینی، فورد تعدادی از موتیف های مطرح آثار موسوم به فیلم های نئورئالیستی را در خوشه های خشم به نمایش می کشد. از این لحاظ به نظر می رسد فیلمسازان جنبش نئورئالیسم ایتالیا در بسیاری از آثارشان گوشه چشمی به این فیلم و دره من چه سرسبز بود از همین فیلمساز داشته اند. جان فورد با این فیلم پیروز شد برای دومین بار جایزه اسکار بهترین کارگردانی را از آن خود کند.

5. دره من چه سرسبز بود

عنوان اصلی: How Green Was My Valley

سال فراوری: 1941

بازیگران: ماریون اوهارا، دونالد کریسپ، آنا لی

شاهکار جاودانه فورد که پیروز شد در مراسم اسکار فیلم های مطرحی مثل همشهری کین اورسن ولز و شاهین مالت جان هیوستون را کنار بزند و عنوان بهترین فیلم سال را به دست بیاورد و از سوی دیگر در سالی که اورسن ولز، جان هیوستون، ویلیام وایلر و هاوارد هاکس در اسکار فیلم داشتند، سومین اسکار کارگردانی را برای جان فورد به ارمغان آورد. دره من چه سرسبز بود فیلمی نوستالژیک و شاعرانه درباره زندگی یک خانواده روستایی معدن چی است. ما داستان را از زبان پسر کوچک خانواده می شنویم که حال بزرگ شده و در فلش بک ماجرا را برای ما روایت می نماید. تمام مردان خانواده معدن چی هستند و طی وقایع اجتماعی و معضلات مالی آرام آرام شغل خود را از دست می دهند.

دره من چه سرسبز بود را می توان فیلم خانواده دانست. مادر فیلم با آن عطوفت بی حد و حصرش در زمان احتیاج مانند شیرزن از خانواده خود دفاع می نماید و تمایل شدیدی به زندگی کوچک و سنتی شان دارد. از سوی دیگر پدر که قهرمان پسر کوچکش است، با وجود تاکیدش بر سنت ها و آیین ها، اما دوست ندارد پسرش راه او را ادامه دهد. حتی ساده ترین کارها در فیلم جلوه ای آیینی به خود می گیرد. بازگشت مردان از معدن، همسران منتظر و چشم به راه، مراسم حمام کردن پس از کار، غذا خوردن و دعای پیش از آن از جمله کوچک ترین کارهای روزمره مردم روستاست که در فیلم به شکل آیینی نشان داده می گردد. از سوی دیگر فیلم با گرامیداشتن مذهب، کار، گرمای خانواده، روزگار از دست رفته و تاکید شدید بر مضامین انسانی جزو انسان گرایانه ترین آثار فورد به شمار می آید. دره من چه سرسبز بود به قدری تاثیرگذار، حقیقی و صمیمانه داستان خود را روایت می نماید که هر انسانی با کم ترین سطح احساسات به تماشای آن بنشیند در دنیای کوچک و جمع و جورش غرق خواهد شد.

6. کلمنتاین عزیزم

عنوان اصلی: My Dear clementine

سال فراوری: 1946

بازیگران: هنری فوندا، ویکتور ماتیور، لیندا دارنل

وسترنی درخشان از فورد درباره وایات ارپ و داک هالیدی، دو اسطوره غرب وحشی که فیلم های بسیاری از زندگی آن ها ساخته شده است. فورد در این فیلم این دو قهرمان را به عنوان پرسوناژهایش در مقابل قطب آنتاگونیست داستان یعنی خانواده شرور کلانتن قرار می دهد. وایات ارپ تمثیلی از اسطوره غرب وحشی و داک هالیدی گویا نیمه گم شده علم و آگاهی و دانش اوست. از سوی دیگر فورد شخصیتی لطیف چون کلمنتاین را وارد داستان می نماید که در تقابل با هنری فوندا قرار می گیرد. فوندا که از آداب بدوی و صحرایی برخوردار است در مقابله دیالکتیکی با کلمنتاین با آن برخورد های لطیف و متمدنانه قرار می گیرد. از سوی دیگر خوش عکسی و کیفیت بصری فیلم حال و هوای شاعرانه ای به فیلم بخشیده و دلبستگی فورد به مکان داستانش را به رخ می کشد. فیلم یک سری از محبوب ترین ترانه ها بین آثار فورد را دارد که گویی ترجمان احساسات شخصیت های اصلی فیلم نسبت به یکدیگر است.

7. قلعه آپاچی

عنوان اصلی: Fort Apache

سال فراوری: 1948

بازیگران: جان وین، هنری فوندا، شرلی تمپل

تقابل های دوتایی به عنوان یکی از موتیف های آثار جان فورد بار دیگر در این فیلم به نمایش گذاشته می گردد. قلعه آپاچی که آخرین بازی هنری فوندا برای جان فورد است - البته اگر چگونه غرب پیروز شد که حاصل کار چند فیلمساز بود را کنار بگذاریم - راه را برای جان وین باز می نماید تا پس از آن به عنوان ستاره اصلی آثار فورد ایفای نقش کند. در قلعه آپاچی هنری فوندا نقش فرمانده نیمه دیوانه ای را بازی می نماید که ریاست یکی از پادگان های نظامی آریزونا را بر عهده دارد. او با بی مبالاتی خود سبب کشته شدن بسیاری از سربازانش می گردد اما تا لحظه آخر نیز از موضع خود دست بر نمی دارد. از سوی دیگر فیلم جان وین را رو می نماید که در تضاد با فوندا است و مانند تقابل های دیگر آثار فورد در اینجا نیز همین موضوع عنصر محرک درام است. فوندا با نابخردی خود و بدون توجه به قرارداد لفظی بین جان وین و دشمن، به آن ها خیانت می نماید و در کل فیلم چهره ای خشن از او به نمایش می گذارد. قلعه آپاچی جزو آثار حماسی فورد به حساب می آید.

8. سه پدرخوانده

عنوان اصلی: 3 Godfathers

سال فراوری: 1948

بازیگران: جان وین، هری کری جونیور، پدرو آرمنداریز

کمدی-وسترن سرخوشانه فورد که می توان آن را دینی ترین فیلم او دانست. فیلم ماجرای سه سوارکار را روایت می نماید که در هنگام فرار پس از دزدی با زنی در حال مرگ برخورد می نمایند و قول می دهند تا از فرزند نوزاد او مراقبت نمایند. در اینجا مسئله اساسی انسانیت و از خودگذشتگی است. سه راهزن با وجود اینکه اموال مردم را دزدیده اند اما هیچ گاه از قولی که به آن زن داده اند دست نمی کشند.

فیلم معضل بی آبی را پیش می کشد و در پرداخت آن نیز استادانه عمل می نماید. ماجرای کمبود آب در بیابان چنان درست ساخته می گردد و تشنگی کارکترها تا حدی باورپذیر به تصویر کشیده می گردد که سرنوشت تلخ دو نفر از آن ها برای بیننده ناراحت نماینده تر می گردد. از سوی دیگر فورد راه نجات و رهایی از شرایط سخت را توسل به کتاب دینی می داند و با وجود اینکه در بعضی دقایق شعاری و گل درشت به نظر می رسد، اما عقیده مذهبی خود را به شکل مستقیم بیان می نماید. فیلم با وجود تمام دردها و تلخی ها هیچگاه از لحن کمدی خود دست نمی کشد و تا ثانیه آخر پیروز می گردد در محیطی صمیمی، بیننده خود را سرگرم نموده و در لایه های زیرین نیز حرف خود را بزند.

9. دختری با روبان زرد

عنوان اصلی: She Wore A Yellow Ribbon

سال فراوری: 1949

بازیگران: جان وین، جوآن درو، جان آگار

وسترنی دیگر با بازی جان وین که این بار او را در شمایل فرمانده ای در شرف بازشنستگی و مسن نشان می دهد. در این جا فورد تصویری تمام قد از ارتش و زندگی سواره نظام را به تصویر می کشد. سربازانی که با وجود زیست خشن، سختی های فراوان کار و شرایط نه چندان راحت، مردانی شجاع و در عین حال احساساتی هستند که با قدرشناسی فراوان برای فرمانده بازنشسته شان هدیه می خرند. این هدیه که یک ساعت جیبی است به شکلی صمیمانه و رسمی از سوی سربازان اهدا می گردد و در آن سو نیز جان وین که سعی می نماید تا تحت تاثیر قرار گرفتنش را نشان ندهد آن را با نهایت احترام و تشکر از آن ها قبول می نماید.

نگاه فورد به سواره نظام این چنین آکنده از احترام است و در دختری با روبان زرد سعی می نماید تا اوج احساسات اصیل انسان و روابط آدمی را به تصویر بکشد. تک تک سربازان و افسران فیلم به شکل شخصیت های مجزا و خاص در می آیند و در صدر آن ها نیز جان وین است که پس از سال ها خدمت خالصانه حال قرار است جای خود را به دیگری بدهد. دختری با روبان زرد از بهترین وسترن های ارتشی جان فورد به حساب می آید.

10. مرد آرام

عنوان اصلی: The Quiet Man

سال فراوری: 1952

بازیگران: جان وین، ماریون اوهارا، ویکتور مک لاگلن

یکی از سرخوشانه ترین فیلم های فورد و از جمله معدود همکاری های غیر وسترن جان وین و جان فورد. فورد در این فیلم ایرلندی به شکلی افراطی با همه چیز شوخی می نماید. هیچ نکته جدی ای در فیلم وجود ندارد و وقایع مختلف زندگی شخصیت های فیلم توامان با شوخی است. از این لحاظ شاید فیلم همان جایگاهی را - از نگاه سبکی و نه پیروزیت تجاری - در کارنامه فورد داشته باشد که دردسر هری در کارنامه هیچکاک دارد. فورد این بار دوربین خود را به یکی از سرسبزترین نقاط ایرلند می برد و سود زیادی از نماهای لانگ شات چشم نواز طبیعی می برد.

جان وین - بر خلاف نقشی که بعدها در مردی که لیبرتی والانس را کشت، ایفا می نماید - این بار قرار است قطب متمدن داستان باشد. او همان مهمان ناخوانده ای است که به روستای سنتی ایرلندی پای می گذارد و زندگی ساکنین آن را دست خوش تغییر می نماید. در این میان او عاشق ماریون اوهارا می گردد که شمایلی از یک زن روستایی با افکار سنتی است. اوهارا تمام کوشش خود را می نماید تا جان وین را تبدیل به مردی بکند که افراد خانواده اش و دیگر روستاییان انتظار آن را دارند. آداب عمیق و سنتی روستا، دعواهای دست جمعی، ازدواج های سنتی و تفاوت ارزش ها در روستا به نسبت شهر به بهترین شکل ممکن در فیلم مرد آرام نشان داده می گردد. فیلم در خلال کمدی سرخوشانه خود به آنالیز دو نوع سبک زندگی سنتی و مدرن می پردازد و چالش های آنان را نشان می دهد. از این حیث می توان آن را پیش زمینه ای برای مردی که لیبرتی والانس را کشت دانست. جان فورد با مرد آرام توانست چهارمین و آخرین اسکار کارگردانی خود را بگیرد و با داشتن چهار اسکار رکوردی جاودانه را برای خود باقی بگذارد.

11. جویندگان

عنوان اصلی: The Searchers

سال فراوری: 1956

بازیگران: جان وین، جفری هانتر، ورا مایلز

از غیر ممکن های تاریخ سینما این جاست که درباره وسترن صحبت گردد و نام جویندگان به میان نیاید. جویندگان از جمله پرآوازه ترین و مشهور ترین وسترن های تاریخ سینماست که در هر کتاب و هر ارجاعی به سینمای وسترن ناخودآگاه خودی نشان می دهد و با وجود گذر زمان هنوز غبار زمانه را روی تنه ستبر خود احساس نمی نماید. جویندگان داستان جان وین را روایت می نماید که پس از مدت ها از جنگ به خانه برادرش بازگشته و امیدوار است تا بتواند زندگی آرامی را شروع کند. اما ورود او تقریبا همزمان با حمله سرخپوست ها به خانه و کشتن تمام اعضای خانواده و دزدیدن دختر خانواده است. حال سفر ادیسه وار جان وین برای یافتن برادر زاده اش شروع می گردد. در نقطه ای از داستان جان وین متوجه می گردد دختری که در تمام طول فیلم در پی یافتن و نجات دادن او بوده، با یک سرخپوست کومانچی ازدواج نموده است. در این جا احساسات دو گانه وین نسبت به کشتن یا نجات برادر زاده اش اوج می گیرد. از یک سو تعصبات شدیدش نسبت به سرخپوست ها و از سوی دیگر علاقه ای که نسبت به برادر زاده اش دارد، او را در شرایطی پیچیده قرار می دهد و تصمیم اخلاقی جان وین را تبدیل به موضوعی اساسی در فیلم می نماید.

جویندگان با نمایی از جان وین که از در خانه بیرون می رود به اتمام می رسد. نمایی خاص در تاریخ سینما که تنهایی یک قهرمان وسترن را بهتر از هر نمای دیگری برای بیننده می سازد.

12. آخرین هورا

عنوان اصلی: The Last Hurrah

سال فراوری: 1958

بازیگران: اسپنسر تریسی، جفری هانتر، دیان فوستر

آخرین هورا فیلمی علیه رسانه، تبلیغات و قدرت کنترل جمعی است که با تم یک رقابت انتخاباتی پیروز می گردد نقد های تند و تیز خود را به سمت تلویزیون و رسانه های تبلیغاتی روانه کند. در آخرین هورا اسپنسر تریسی در نقش مردی به نام فرانک اسکفینگتون ظاهر می گردد که برای ابقا شدن در سِمت شهردار باید در انتخابات شرکت کند. روبروی او کاندید های دست به یکی نموده، رسانه ناپاک و قدرت های بی شماری قرار دارند و فرانک باید علیه حملات تمام آن ها مقاومت کند. در آخرین هورا سیاستمدارها به درستی به تصویر کشیده می شوند. برای مثال خود اسکفینگتون شخصیتی عادل، شریف و شجاع دارد اما او نیز گاهی با حقه های ناجوانمردانه - البته برای هدفی جوانمردانه - علیه دشمنانش عمل می نماید.

این ویژگی بیشتر قهرمانان مرد آثار فورد است. انگار اسکفینگتون مستقیما از یکی از آثار وسترن فورد برداشته شده و به دنیای قانون و سیاست آمده است. در واقع می توان او را همان قهرمان زمان آمریکای بی قانون دانست که حال بنا به اقتضای زمانه باید با مسائل جدیدی در یک محیط مدرن دست و پنچه نرم کند. اسکفینگتون جزو به یادماندنی ترین سیاستمداران تاریخ سینماست و حتی با وجود شکست خوردن برای لحظه ای دست از مبارزه نمی کشد و تا آخرین دم کوشش می نماید.

13. مردی که لیبرتی والانس را کشت

عنوان اصلی: The Man Who Shot Liberty Valance

سال فراوری: 1962

بازیگران: جیمز استوارت، جان وین، لی ماروین

مردی که لیبرتی والانس را کشت همچون جواهری در گنجینه گران بهای آثار جان فورد می درخشد و امروز تبدیل به وسترنی شده که بسیاری آن را بهترین وسترن تاریخ می دانند. فیلم را می توان کامل ترین فیلم فورد دانست چرا که تمام افکار فیلمسازش را فاش می نماید و حتی یک سکانس را نمی توان از آن کم یا به آن اضافه نمود. داستان فیلم که در بیشتر دقایق در فلاش بک روایت می گردد، داستان سناتوری است که به شهر قدیمی اش بازگشته و در حال به یاد آوردن جزئیات افسانه ای است که به او منصوب شده است؛ افسانه کشتن لیبرتی والانس. در مردی که لیبرتی والانس را کشت یکی از به یاد ماندنی ترین مثلث های بازیگری شکل می گیرد؛ جان وین، جیمز استوارت و لی ماروین. بر خلاف مرد آرام این بار جان وین قطب سنتی ماجراست و استوارت نقش مردی قانونمند را بر عهده می گیرد که قرار است تمثیلی از مدرنیته را به نمایش بگذارد. آمریکا در حال گذار از دوره هفت تیرکشی به قانون مداری است و در این بین نگاه فورد با تلخی نوستالژی وارانه ای همراه است.

در سکانس سرانجامی فیلم فورد از زبان پرسوناژهایش سودای بازگشت به دوران قدیم را دارد. فیلم تلخ لیبرتی والانس به شکلی اعجاب انگیز شخصیت های مثبتش را نیز خاکستری به تصویر کشیده است. یک قطب آنتاگونیست سنگ دل با بازی لی ماروین در یک سوی ماجراست و دو شخصیت نیمه مثبت استوارت و جان وین در سوی دیگر. اما بین این دو نوعی دیالکتیک رقابت-رفاقت ایجاد می گردد و سبب می گردد تا یکی از عجیب ترین روابط انسانی در بین تمام آثار فورد در اینجا شکل بگیرد. در مردی که لیبرتی والانس را کشت، جان فورد به اوج پختگی در شخصیت پردازی، روایت و کارگردانی رسیده است. حتی کوچکترین افراد حاضر در دهکده نیز دارای شخصیت پردازی مناسب در حد احتیاج فیلمساز هستند. در هیچ فیلمی به اندازه این فیلم پرسوناژهای فرعی این چنین پرداخت درستی ندارند. بعضی از منتقدان این فیلم را آخرین شاهکار فورد خوانده اند.

14. پاییز قبیله شاین

عنوان اصلی: Cheyenne Autumn

سال فراوری: 1964

بازیگران: ریچارد ویدمارک، کارول بیکر، جیمز استوارت

پاییز قبیله شاین از آن جهت در کارنامه فورد حائز اهمیت است که پاسخ محکم فورد برای منتقدانش به حساب می آید. در طول سال ها فعالیت وسترن سازی، فورد همواره از سوی بعضی از منتقدانش بخاطر نژاد پرستی موجود در آثارش و سرخ پوست ستیزی شماتت می شد. یکی از نمونه هایی که منتقدان فورد از آن استفاده می کردند فیلم جویندگان بود و در طول تاریخ همواره برچسب هایی به عنوان فیلمی با ایدئولوژی ضد سرخپوستی به آن زده شده است. فورد در پاییز قبیله شاین دوربین خود را به سمت سرخپوست ها می برد و این بار با نگاه همدلا نه ای که نسبت به آن ها دارد در صدد دلجویی برمی آید. این بار بر خلاف بعضی از آثار پیشین فورد، سرخپوست ها قطب شرور و غارت گر نیستند بلکه به شکل قومی نشان داده می شوند که با تحمل ظلم و ستم و غارت خانه هایشان هیچگاه از مبارزه دست نمی کشند و همواره شرافت خود را حفظ می نمایند. فورد در چند سکانس از فیلم که بر خلاف کلیت فیلم لحن کمدی بر آن ها غالب است، از جیمز استوارت در نقش وایات ارپ افسانه ای استفاده نموده است که به نظر می رسد به یکپارچگی کلی اثر ضربه می زند. اما با این وجود پاییز قبلیه شاین به دلیل نگاه حاکم بر آن از جمله آثار قابل بحث و مهم در کارنامه جان فورد به حساب می آید.

15. هفت زن

عنوان اصلی: 7 Women

سال فراوری: 1966

بازیگران: آن بنکرافت، سو لیون، مارگارت لیتون

واپسین اثر استاد و یکی از ناب ترین و در عین حال مهجورترین فیلم های او. هفت زن آخرین فیلمی است که جان فورد افسانه ای کارگردانی نموده است. فیلم مانند پاییز قبلیه شاین، پاسخی برای منتقدانی است که فورد را فیلمسازی ضد زن می دانند. این بار تمام پرسوناژهای فیلم فورد زن هستند. مردها یا حضور پررنگی ندارند و یا مانند تونگا خان، آنتاگونیست فیلم، خونخوار و متجاوز هستند. در هفت زن آن بنکرافت نقش دکتر کارت رایت را بازی می نماید که سرژ دنه در یکی از مقاله هایش او را با جان وین در مردی که لیبرتی والانس را کشت مقایسه نموده است. هر دوی این شخصیت ها در نهایت خود را برای آرامش دیگران فدا می نمایند.

دیگر فصل مشترک این دو شخصیت ایثارگر این است که هر دوی آن ها از خلق و خوی تقریبا یکسانی در برخورد با دیگران برخوردار هستند. در واقع می توان دکتر کارت رایت را بدیلی مونث برای جان وین در مردی که لیبرتی والانس را کشت دانست. آخرین سکانسی که جان فورد در زندگی اش کارگردانی می نماید بسیار بحث برانگیز است. آن بنکرافت با خوردن سم به زندگی خود و تونگا خان سرانجام می دهد. چنین سرانجام تلخی در کارنامه فیلمسازی که همواره حال و هوای سرخوشانه ای را در تمام آثارش حفظ نموده و حتی در تلخ ترین آثارش نیز نور امیدی را به سمت مخاطبش می تاباند، بسیار کم نظیر است.

با ساخت این فیلم کارنامه پربار جان فورد نیز به پایانی خود رسید. پس از آن بود که فورد دیگر نتوانست مانند قدیم فعالیت کند. بیماری و ضعف شدید جسمی اش از یک سو و عوض شدن ذائقه مردم از سوی دیگر از جمله دلایل بیکاری فورد در این دوران بودند. از دهه شصت مضامین جنسی و خشونت به طور مستقیم در آثار سینمایی به تصویر کشیده شد. فورد این مسائل را نمی پسندید و تایید نمی کرد و از سوی دیگر با باز شدن فضا مردم چنین فضایی را طلب می کردند. آثار فورد و فیلمسازان مانند او دیگر هوادار نداشت. سینمای وسترن آرام آرام دستخوش تغییر شد و فیلمسازانی مانند سم پکین پا و سرجیو لئونه خشونت را به طور مستقیم وارد ژانر وسترن کردند. در همین دوران بود که لسلی کارون پیشنهاد بازی در یکی از فیلم های فورد را رد کرد زیرا عقیده داشت فورد مانند نانی لوی یک فیلمساز مدرن نیست زیرا هیچ وقت دوربین را تکان نمی دهد!

پس از این فیلم فورد چندین سال را در بستری بیماری طی می نماید و در نهایت در سال 1973 چشم از دنیا فرو می بندد. او حتی در زمانی که در بستر بیماری افتاده بود ناراحت بود که چرا کار نمی نماید و همین موضوع نیز بیش از هر چیزی آزارش می داد. در روزهای آخر پیش از مرگش هاوارد هاکس و جان وین به دیدارش رفتند و فورد با آن ها به شیوه خودش خداحافظی نموده بود. درباره لحظه مرگ فورد روایتی وجود دارد که کشیشی که در لحظه آخر بالای سر او بود نیز سوگند می خورد که حقیقت دارد. می گویند در واپسین دم پیش از مرگش پیرمرد برای لحظه ای چشمانش را باز نموده و با صدای ضعیفی گفته است: کات!

نگاهی کلی به کارنامه سینمایی جان فورد

فورد سینماگری برای تمام اعصار، هنرمندی همیشگی و استادی تمام عیار در شناخت انسان و بازآفرینی او روی پرده سینماست. شخصیت او را باید از فیلم هایش شناخت و برعکس سینماگران اروپایی هیچگاه اهل مصاحبه و تعریف از فیلم هایش نبود. در طی سالیان طولانی خبرنگاران و منتقدان بسیاری سعی در باز کردن قفل زبان پیرمرد کابوی داشته اند اما جز یکی دو مورد هیچگاه پیروز نبوده اند. اساسا فورد اعتقادی به اظهار فضل درباره خود و هنرش نداشت، کما این که از سر تواضع - مانند همتای دیگرش هاوارد هاکس کبیر - خود را نه هنرمند بلکه صنعت گر می دانست. فارغ از این که این صحبت ها چقدر سهم بسزایی در جدی گرفته نشدن آن ها از سمت بعضی منتقدان اروپایی داشته است، فروتنی و تواضع این فیلمسازان شایسته تقدیر است.

در زمانی که فیلمسازان اروپایی با مصاحبه های پی در پی درباره خود و آثارشان فلسفه بافی می کردند، فیلمسازانی مانند جان فورد، هاوارد هاکس و رائول والش با گریز از هر گونه بحث و مصاحبه پیرامون آثارشان به شک و شبهه های اروپایی ها دامن می زدند. فورد در یکی از مصاحبه هایش در پاسخ به این که هدف و دلیل او از فیلمسازی چیست پاسخ می دهد من فیلم می سازم تا اجاره خونه ام رو در بیارم!. در یکی از مصاحبه های تصویری هنگامی که پیتر باگدانوویچ چندین دقیقه تملق او را می گوید و در پایان می پرسد این نماهای زیبا در آسمان را چطور می گیرید، فورد تنها به گفتن دو کلمه با دوربین اکتفا می نماید. حتی در اظهارنظری متواضعانه تر او می گوید بخاطر این آسمان های زیبا از خدا تشکر کنید نه من.

دوربین فورد یکی از مستحکم ترین دوربین های دوران کلاسیک سینماست. فورد تا حد ممکن از تکان دادن دوربین پرهیز می نماید و اگر هم نمای تراولینگ بگیرد چنان نامحسوس این کار را می نماید که در فیلم احساس نمی گردد. در واقع فورد با پایبندی به این موضوع که فیلمساز خوب فیلمسازی است که در فیلم دیده نگردد، سعی می نماید تا بر خلاف اورسن ولز از تمهیدات تکنیکی خودنمایانه پرهیز کند و آثار خود را به شیوه ای سهل و ممتنع بسازد. او در یکی از اظهارنظرهای بازیگوشانه خود در پاسخ به این که چرا انقدر دوربین را کم تکان می دهید، می گوید: به خاطر این که بازیگرها بیشتر پول می گیرند و آن ها باید بیشتر حرکت نمایند!

دیدن آثار فورد آداب خاص خود را می طلبد. باید آرام و فروتنانه به سمت آن ها رفت و با قلبی باز اجازه داد تا جادوی فیلم ها در ما اثر کند. آثار فورد در وهله نخست تمرکزشان بر تقابل انسان با محیط اطراف و انسان های دیگر است. انسان هایی که فورد در فیلم هایش می سازد به قدری واقعی می نمایانند و به قدری دقیق پرداخت شده اند که حتی شخصیت های فرعی فیلم های کوچک ترش نیز تا مدت ها در یاد مخاطب باقی می مانند. مرد های فیلم فورد - خصوصا در وسترن هایش - معمولا با وجود داشتن خصوصیات عدالت طلبی، شجاعت، شرافت و آزادگی از نوعی مرام اصطلاحا بچه پایینی و آداب بدوی برخوردارند که سبب می گردد در بسیاری از موقعیت ها بی ادب قلمداد شوند. از موتیف تکیه دادن پاهای هنری فوندا به میله چوبی جلوی جایگاه اش در کلمنتاین عزیزم گرفته تا پرتاب بطری نوشیدنی و گاه و بیگاه تف کردن های جان وین، همه و همه در جهت پایبندی به مرام و معرفت و خلقیات مذکور در آثار فورد وجود دارند.

فارغ از هر نظری که درباره آمریکا داریم، جان فورد شاعر و تصویرگر بلامنازع فلسفه، تاریخ و فرهنگ جامعه آمریکاست. هیچ فیلمسازی در تاریخ نتوانسته آن چنان که جان فورد مواجهه های خود با تاریخ اجتماعش را تبدیل به اثر هنری می نماید، عمل کند. برای فورد شرافت، شجاعت و در مرحله بعد انضباط از اهمیت فراوانی برخوردار است. این ویژگی ها خصوصا در فیلم های سواره نظام او و در به تصویر کشیدن ارتش بهتر از هر جای دیگر نمود عینی دارد. از سوی دیگر نگرش فورد به طبیعت باعث می گردد تا خصوصا آثار وسترن او قدم به سمت نوعی شاعرانگی خاص بردارد. هیچ یک از نماهای لانگ شاتی که فورد از دشت ها، بیابان ها و صحراهای وسیع در آثارش می گیرد تبدیل به نماهای کارت پستالی نمی شوند. او در آثارش همواره جغرافیا را در خدمت روایت می گیرد و همواره قصه را در درجه نخست اهمیت قرار می دهد. فورد از نسل مردانی به شمار می رود که معتقد بودند هیچ چیز به با ارزشی یک قصه خوب نیست.

اما صحبت کردن درباره کارنامه فورد کاری بسیار سخت است و حتی گاهی ممکن است غیر ممکن بنمایاند. بر طبق فیلمشناسی دو کتاب سینمای جان فورد از پیتر باگدانوویچ و مرد و فیلم هایش نوشته تاگ گالاگر فورد در طول حدود 50 سال فعالیت سینمایی بالای 160 فیلم ساخته که نیمی از این آثار امروز گم شده و یا به دلیل جنگ دنیای نگاتیو های آن ها از بین رفته است. گستره تاریخی آثار فورد از زمان صامت تا اواسط دهه شصت و گستره ژانری آثار او از وسترن تا اجتماعی کشیده شده است. درست است که جان فورد را بیشتر برای وسترن های درخشانی که کارگردانی نموده می شناسند اما تعداد آثار غیر وسترن او نیز به قدری زیاد است که میراثی بزرگ را برای علاقه مندانش به یادگار گذاشته است.

جریان سازترین فیلم های هنری قرن بیست و یکم

بهترین کارگردانان زن دنیا در قرن بیست و یکم

قصه آدم های واقعی که سال جاری روی پرده سینما رفتند