دارویی که از حنا به دست آمده، شاید بتواند روند فیبروز کبد را مهار و حتی معکوس کند!
به گزارش مینی نت، امروزه، میلیون ها نفر با بیماری های خاموش کبدی زندگی می نمایند؛ بیماری هایی که تا زمان بروز نارسایی یا سرطان، نشانهٔ روشنی ندارند. یکی از خطرناک ترین این شرایط، فیبروز کبدی (Liver Fibrosis) است؛ فرآیندی که طی آن بافت های سالم کبد به تدریج با بافت های جوشگاهی یا اسکار و فیبروزه جایگزین می شوند. این روند در سکوت پیش می رود، تا جایی که عملکرد کبد مختل و زندگی بیمار به خطر می افتد.
اما اکنون، جرقه ای از امید از جایی برخاسته که هیچ کس انتظارش را نداشت: از رنگدانه ای طبیعی در گیاه حنا. ترکیب لاوسون (Lawsone)، که هزاران سال در آیین های زیبایی و مذهبی برای رنگ آمیزی مو و پوست استفاده می شده، در آزمایش های تازه روی موش ها توانسته است فعالیت سلول های فیبروتیک کبد را مهار کند.
پژوهشگران ژاپنی باور دارند این کشف می تواند به نخستین درمان هدفمند برای فیبروز کبد منجر گردد، بیماری ای که در حدود 3 تا 4 درصد جمعیت دنیا در مراحل پیشرفته آن قرار دارند. اگر این ترکیب به دارویی ایمن و مؤثر تبدیل گردد، ممکن است بتواند یکی از مهلک ترین مسیرهای بیماری کبد را متوقف کند، پیش از آن که به سیروز یا سرطان بینجامد.
فیبروز کبدی چیست و چرا خطرناک است؟
فیبروز در واقع پاسخ دفاعی بدن به آسیب مزمن است. هر بار که کبد در اثر الکل، ویروس، چربی، یا بیماری خودایمنی آسیب می بیند، سلول های بازسازی نماینده برای ترمیم بافت فعال می شوند. اگر این چرخه آسیب و ترمیم تکرار گردد، کبد بافت های فیبروزه ای می سازد که به جای ترمیم، خودش را خفه می نماید.
در مراحل اولیه، قطع مصرف الکل یا درمان هپاتیت می تواند روند را متوقف کند، اما در مراحل پیشرفته، گزینهٔ دارویی مشخصی برای بازگرداندن بافت طبیعی وجود ندارد. همین جاست که مفهوم درمان هدفمند (Targeted Therapy) اهمیت پیدا می نماید: مداخله در سطح سلولی برای بازگرداندن کارکرد طبیعی کبد.
سلول های ستاره ای کبد
در مرکز این بیماری، نوعی سلول به نام سلول های ستاره ای کبد (Hepatic Stellate Cells - HSCs) واقع شده است. این سلول ها در حالت عادی نقشی حیاتی در ذخیرهٔ ویتامین A دارند، اما هنگام آسیب کبدی، ناگهان تغییر ماهیت می دهند: فعال می شوند، تکثیر می یابند و حجم زیادی از کلاژن و الیاف فیبروتیک فراوری می نمایند. نتیجه، سفت و غیرقابل نفوذ شدن بافت کبد است.
پژوهشگران دانشگاه شهری اوساکا در ژاپن برای یافتن ماده ای که بتواند مستقیماً بر این سلول ها اثر بگذارد، بیش از 1800 ترکیب شیمیایی را آنالیز کردند. در میان همه، یک نام برجسته شد: لاوسون، رنگدانه ای طبیعی که از درخت حنا (Lawsonia inermis) به دست می آید.
از مومیایی های مصری تا داروی آینده
حنا هزاران سال است که در فرهنگ های مختلف جایگاه ویژه ای دارد. مصریان باستان از آن در آیین مومیایی سازی استفاده می کردند و حتی نمونه هایی از مومیایی های دارای موی حنایی در موزه تاریخ طبیعی لندن نگهداری می گردد. هنر مِهندی (Mehndi) در هند و خاورمیانه، که با طرح های پیچیده روی پوست نقش می زند، از همان ریشه های باستانی آمده و هنوز در مراسم ازدواج کاربرد دارد.
اما کمتر کسی می دانست که همین ماده سنتی ممکن است روزی در خط مقدم پزشکی مدرن قرار گیرد. پژوهش تازه نشان داده است که لاوسون می تواند فعالیت سلول های ستاره ای کبد را مهار کند و در آزمایش های سلولی، سمیت پایینی دارد.
نتایج اولیه در مدل حیوانی
زمانی که پژوهشگران این ترکیب را روی موش های مبتلا به فیبروز آزمایش کردند، نشانه هایی از کاهش شاخص های آسیب کبدی مشاهده شد. مقدار بعضی از مارکرهای فیبروز کاهش یافت و در مقابل، شاخص های عملکرد آنتی اکسیدانی سلول های ستاره ای افزایش پیدا کرد. این یافته ها نشان می دهد لاوسون می تواند نه تنها روند فیبروزه شدن را کند کند، بلکه سلول های فعال را به حالت عادی بازگرداند.
به گفتهٔ دکتر تسوتومو ماتسوبارا، استاد آناتومی و زیست شناسی بازساختی در دانشگاه اوساکا، تیم او در حال طراحی سامانه ای برای رساندن دقیق این ترکیب به سلول های فعال HSC است. او می گوید: اگر بتوانیم فعالیت این سلول ها را کنترل کنیم، شاید بتوانیم آثار فیبروز را محدود یا حتی معکوس کنیم.
جمع بندی
پژوهش تازه دربارهٔ ترکیب لاوسون (Lawsone) نه فقط از منظر دارویی بلکه از دیدگاه فرهنگی نیز شگفت انگیز است. ماده ای که قرن ها برای آرایش و آیین های سنتی به کار می رفت، اکنون در مسیر تبدیل شدن به دارویی مدرن برای یکی از خطرناک ترین بیماری های مزمن بشر است.
فیبروز کبدی تا امروز بیشتر نوعی بیماری خاموش به شمار می رفت؛ چیزی که فقط می شد از آن پیشگیری کرد، نه درمان. اما اگر آزمایش های انسانی نتایج حیوانی را تأیید نمایند، ممکن است برای نخستین بار درمانی پدید آید که به جای توقف موقت روند بیماری، به بازسازی واقعی بافت کبد یاری کند.
امکان بازگرداندن سلول های ستاره ای کبد به حالت غیرفعال، یکی از دستاوردهای بنیادین زیست پزشکی به شمار می آید، زیرا در عمل به معنای پاک سازی کنترل شدهٔ فیبروز است؛ فرآیندی که می تواند پیامدهای بزرگی در درمان سیروز، بیماری های متابولیک و حتی پیشگیری از سرطان کبد داشته باشد.
به بیان دیگر، گیاه حنا ممکن است نه تنها رنگ زندگی و شادی را به پوست بدهد، بلکه رنگ سلامتی را به کبد نیز برگرداند.
خلاصه
ترکیب طبیعی لاوسون از گیاه حنا در پژوهشی ژاپنی توانست فعالیت سلول های فیبروتیک کبد را مهار کند. این یافته امید تازه ای برای درمان هدفمند فیبروز کبدی ایجاد نموده است. آزمایش های حیوانی نشان دادند که لاوسون سمی نیست و می تواند عملکرد سلول های کبدی را به حالت طبیعی برگرداند. اگر این نتایج در انسان نیز تأیید گردد، این ترکیب می تواند نخستین داروی معکوس نمایندهٔ فیبروز کبد باشد.
❓ سؤالات متداول (FAQ)
1. فیبروز کبدی چیست و چرا خطرناک است؟
فیبروز کبدی تجمع تدریجی بافت های اسکار در کبد است که در اثر آسیب های مزمن مانند الکل، چربی یا ویروس ایجاد می گردد. اگر درمان نگردد، می تواند به سیروز یا سرطان کبد منجر گردد.
2. ترکیب لاوسون از گیاه حنا چگونه عمل می نماید؟
لاوسون مستقیماً روی سلول های ستاره ای کبد (HSCs) اثر می گذارد و فعالیت فیبروتیک آن ها را مهار می نماید. این ترکیب بعلاوه باعث افزایش عملکرد آنتی اکسیدانی این سلول ها می گردد.
3. آیا درمان با لاوسون روی انسان آزمایش شده است؟
تا به امروز این ترکیب فقط در آزمایش های حیوانی آنالیز شده است. پژوهشگران ژاپنی قصد دارند سامانهٔ انتقال دارو به سلول های فعال کبدی را برای مرحلهٔ انسانی توسعه دهند.
4. آیا لاوسون عوارض جانبی دارد؟
در مدل های سلولی و حیوانی، لاوسون سمیت پایین و ایمنی بالایی نشان داده است. البته برای تأیید قطعی، باید آزمایش های بالینی روی انسان انجام گردد.
5. آیا این دارو می تواند بافت آسیب دیده را بازسازی کند؟
شواهد اولیه نشان می دهد لاوسون می تواند سلول های فعال را به حالت طبیعی برگرداند و به بازسازی نسبی بافت یاری کند، هرچند هنوز برای تأیید نهایی زود است.
6. این کشف چه اهمیتی برای آیندهٔ پزشکی دارد؟
اگر نتایج در انسان تکرار گردد، لاوسون می تواند الگویی برای درمان سایر بیماری های فیبروتیک در بدن باشد، مانند فیبروز ریوی یا کلیوی.
منبع
دکتر علیرضا مجیدی
پزشک، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران
دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران .
بیش از دو دهه در زمینه سلامت، پزشکی، روان شناسی و جنبه های فرهنگی و اجتماعی آن ها می نویسد و کوشش می نماید دانش را ساده اما دقیق منتقل کند.
پزشکی دانشی پویا و همیشه در حال تغییر است؛ بنابراین، محتوای این نوشته جایگزین ویزیت یا تشخیص پزشک نیست.
دربارهٔ علیرضا مجیدی در خبرنگاران